نیروگاه‌های برق‌آبی، نجات‌دهنده تابستان

در حالی که کشور وارد فصل گرم سال شده و مصرف برق با شتابی فزاینده رو به افزایش است، نیروگاه‌های برق‌آبی با ظرفیت ۱۴ درصدی از کل توان تولید برق کشور، نقشی فراتر از عدد و آمار ایفا می‌کنند. با توجه به پیش‌بینی وزیر نیرو مبنی بر ناترازی ۲۰ هزار مگاواتی در تابستان ۱۴۰۴، این نیروگاه‌ها به مثابه بازوان نجات‌دهنده‌ای هستند که با بهره‌گیری از انرژی پاک، به مقابله با بحران خاموشی‌ها برخاسته‌اند.

به گزارش اقتصاد ملی ،ظرفیت و نقش نیروگاه‌های برق‌آبی در سبد انرژی کشور طبق داده‌های رسمی، بالغ بر ۸۵ درصد از ظرفیت تولید برق کشور به نیروگاه‌های حرارتی وابسته است؛ نیروگاه‌هایی که عمدتاً متکی بر سوخت‌های فسیلی و آسیب‌پذیر در برابر گرمای تابستان هستند. در مقابل، حدود ۱۴ درصد از ظرفیت در اختیار نیروگاه‌های برق‌آبی قرار دارد و بخش اندکی نیز به نیروگاه‌های خورشیدی و بادی اختصاص دارد.نیروگاه‌های برق‌آبی که عمدتاً توسط شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران طراحی، احداث و بهره‌برداری شده‌اند، با ظرفیت نصب‌شده‌ای در حدود ۱۲ هزار مگاوات (که ۹ هزار مگاوات آن توسط شرکت آب و نیرو تأمین شده)، وظایف مهمی فراتر از صرفاً تولید برق را بر عهده دارند.

مدیریت منابع آب و انرژی در یک قاب نیروگاه‌های برق‌آبی نه تنها در تولید برق نقش دارند بلکه به‌عنوان ابزارهایی حیاتی در مدیریت منابع آبی کشور نیز شناخته می‌شوند. این نیروگاه‌ها با ذخیره‌سازی روان‌آب‌های بهاری در مخازن سدها، امکان رهاسازی برنامه‌ریزی‌شده آب را در فصل تابستان فراهم می‌آورند. این امر به توسعه پایدار در بخش‌های کشاورزی، شرب، صنعت و خدمات کمک شایانی می‌کند.هم‌زمان، این نیروگاه‌ها در زمان اوج مصرف، با تولید برق مطمئن و بدون وابستگی به سوخت‌های فسیلی، به کمک شبکه سراسری می‌آیند؛ شبکه‌ای که در تابستان تحت فشار شدید مصرف قرار دارد و هرگونه ناترازی می‌تواند به قطعی‌های گسترده منجر شود.افزایش مصرف برق و ورود زودهنگام به پیک تابستانی در روزهای اخیر، با افزایش دمای هوا، شاهد رشد حدود ۸ درصدی مصرف برق بوده‌ایم. این افزایش در حالی رخ داده که هنوز در نیمه نخست فصل بهار قرار داریم و بسیاری از استان‌ها به‌زودی وارد فازهای شدید گرما خواهند شد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که مصرف برق کشور در تابستان پیش‌رو، رکوردهای جدیدی را به ثبت خواهد رساند.وزیر نیرو نیز در تازه‌ترین اظهارات خود، از ناترازی حدود ۲۰ هزار مگاواتی خبر داده است؛ به‌عبارت دیگر، فاصله میان توان تولید برق و میزان مصرف به‌اندازه‌ای خواهد رسید که در صورت عدم مدیریت صحیح، خاموشی‌ها گریبان‌گیر بخش‌هایی از کشور خواهد شد.

آمادگی نیروگاه‌های برق‌آبی برای تابستان ۱۴۰۴ طبق اعلام شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، تا پیش از آغاز دوره اوج مصرف تابستان، تعمیرات اساسی و سرویس‌های نگهداری حدود ۸۰ درصد از ظرفیت نیروگاه‌های برق‌آبی به پایان رسیده و سایر واحدها نیز تا زمان موردنظر آماده تولید خواهند شد. این اقدام به‌منظور بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت این نیروگاه‌ها در روزهای بحرانی تابستان صورت گرفته است.در حال حاضر، سدهای مهمی نظیر کارون ۴ و رودبار لرستان به پرشدگی کامل رسیده‌اند و مخازن دیگر نیز روند افزایشی در ذخیره آب را تجربه می‌کنند. این ذخایر ارزشمند، پشتوانه‌ای برای تولید پایدار برق و تأمین آب شرب و کشاورزی در ماه‌های گرم سال خواهند بود.تولید روزانه ۲۰ هزار مگاوات‌ساعت برق پاک با توجه به شرایط اقلیمی کشور و افزایش مصرف، نیروگاه‌های برق‌آبی شرکت آب و نیرو در روزهای اخیر وارد مدار تولید شده‌اند و به‌طور روزانه حدود ۲۰ هزار مگاوات‌ساعت برق پاک و تجدیدپذیر را روانه شبکه سراسری می‌کنند. این میزان تولید در کنار مزایای زیست‌محیطی، نقش مهمی در حفظ تعادل فرکانسی شبکه و کاهش فشار بر نیروگاه‌های حرارتی ایفا می‌کند.نقش نیروگاه‌های برق‌آبی در تعادل‌بخشی شبکه یکی از وظایف کلیدی نیروگاه‌های برق‌آبی، کنترل و تنظیم فرکانس شبکه برق است.

به‌واسطه ماهیت واکنش سریع و انعطاف‌پذیر این نیروگاه‌ها، در زمان نوسانات شدید مصرف یا افت توان تولید سایر نیروگاه‌ها، می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت برق‌آبی، تعادل شبکه را حفظ کرد. این قابلیت به‌ویژه در شرایط ناترازی برق، یک مزیت راهبردی محسوب می‌شود.مزایای زیست‌محیطی نیروگاه‌های برق‌آبی در شرایطی که جهان درگیر بحران تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین است، نقش انرژی‌های تجدیدپذیر روزبه‌روز پررنگ‌تر می‌شود. نیروگاه‌های برق‌آبی، به‌عنوان منبعی پاک و فاقد هرگونه آلایندگی، در کاهش وابستگی کشور به سوخت‌های فسیلی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای سهم بسزایی دارند.طبق آمارهای جهانی، هر مگاوات‌ساعت برق تولیدشده از نیروگاه‌های برق‌آبی، می‌تواند از انتشار حدود ۰.۸ تن دی‌اکسید کربن جلوگیری کند. این رقم در مقیاس ملی، به معنای صرفه‌جویی زیست‌محیطی چشمگیری خواهد بود.

چالش‌های پیش‌روی توسعه برق‌آبی در ایران با وجود همه مزایا، توسعه نیروگاه‌های برق‌آبی در کشور با موانعی روبه‌روست. نوسانات بارندگی، تغییرات اقلیم، مشکلات زیست‌محیطی برخی پروژه‌ها و کمبود منابع مالی، از جمله عواملی هستند که توسعه بیشتر این نیروگاه‌ها را با کندی مواجه کرده‌اند. با این حال، کارشناسان معتقدند که با مدیریت صحیح منابع آبی، استفاده ترکیبی از سدهای چندمنظوره و توسعه پروژه‌های کوچک‌مقیاس، می‌توان ظرفیت برق‌آبی کشور را افزایش داد.نتیجه‌گیری در روزهایی که بحران انرژی در کمین تابستان داغ کشور است، نیروگاه‌های برق‌آبی با تمام ظرفیت وارد میدان شده‌اند تا بخشی از بار سنگین تأمین برق را به دوش بکشند. این نیروگاه‌ها نه‌تنها ناجی شبکه برق، بلکه ضامن توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست نیز هستند.تجربه تابستان ۱۴۰۴ می‌تواند زنگ هشداری باشد برای بازنگری در سیاست‌های انرژی کشور و حرکت به سمت سرمایه‌گذاری گسترده‌تر در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه برق‌آبی که پیوندی مستحکم میان آب، انرژی و پایداری برقرار می‌کند.