محک وعده های اینترنتی

برای ارزیابی هر دولتی در هر دوره‌ای در حوزه فناوری اطلاعات باید وضعیت شاخص های مختلفی را مورد بررسی قرار داد. هرچند در این دوره ادعا می‌شود که وضعیت سرعت و کیفیت اینترنت بهتر شده، اما بررسی مجموع نظرات مردم و بسیاری از فعالان حوزه های مختلف مربوط به اینترنت نتایج دیگری را نشان می دهد. کارشناسان معتقدند که دولت سیزدهم در طول سه سال گذشته کارنامه غیرقابل قبولی در حوزه آی‌تی از خود به جا گذاشته است. به اعتقاد آنها با شرایط فعلی در توسعه و تسهیل دسترسی به تکنولوژ‌ی‌های ارتباطی به اوایل دهه ۹۰ بازگشته‌‌ایم. معاون وزیر ارتباطات در دولت دوازدهم نیز معتقد است با اینکه هر دو دولت دوازدهم و سیزدهم در سطح انتظارات جامعه عمل نکردند، اما به دلیل شعارهای بدون پشتوانه کارشناسی و عملیاتی دولت سیزدهم، میزان نارضایتی مردم از این دولت بیشتر بوده است.

وزیر ارتباطات دولت سیزدهم معتقد است که در این مدت فقط به دنبال توسعه سرعت و کیفیت زیرساخت‌های ارتباطی از جمله اینترنت بوده و توانسته است کاستی‌های موجود را رفع کند. او در تابستان سال ۱۴۰۰ ادعا کرد که قرار نیست با تکمیل شبکه ملی اطلاعات، دسترسی کاربران به شبکه جهانی اینترنت قطع ‌شود، اما نه تنها به این وعده عمل نشد، بلکه هم‌زمان با فعالیت دولت سیزدهم طرح صیانت با وجود انتقادات و مخالفت‌ها به صورت چراغ خاموش اجرا شد. اینستاگرام، واتس‌اپ و گوگل‌پلی فیلتر شد و این موضوع بیش از ۸۰ درصد ایرانی‌ها را مجبور به استفاده از فیلترشکن کرد. وزیر ارتباطات همچنین شرایط وخیم سرعت و کیفیت اینترنت را تکذیب و تاکید کرده که این وزارتخانه صرفا به‌دنبال توسعه است، نه اختلال و پیشرفت ۶۰ درصدی تکمیل پروژه فیبر نوری را نیز از افتخارات خود اعلام می‌کند.

منظور زارع‌پور از توسعه زیرساخت، فیبر نوری است که به‌گفته او، تا امروز برای ۷.۵ میلیون خانوار پوشش فیبر نوری ایجاد شده است. این در حالی است که مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش اخیر خود مطرح کرد که با وجود اتصال ۷.۵ میلیون خانوار به شبکه فیبر نوری، صرفا بیش از ۵۰۰ هزار مکان اداری، تجاری و مسکونی در حال استفاده از خدمات اتصال تار‌(فیبر) نوری به شیوه‌های مختلف هستند. بازوی پژوهشی مجلس همچنین رشد ۳۰۰ درصدی نقاط اتصال فیبر نوری در سال جاری را هم واقع‌بینانه ندانست.

اینترنت و فیلترینگ یکی از داغ‌ترین مسائلی بود که نامزدها در مناظره‌ها مجبور بودند موضع خود را در قبال آن اعلام کنند و از طرح‌ها و برنامه‌های خود بگویند. حالا که انتخابات به پایان رسیده و مسعود پزشکیان توانسته رقبا را کنار بزند، باید منتظر ماند و دید که آیا رییس دولت چهاردهم می تواند به وعده هایی که در حوزه اینترنت، فضای مجازی، رفع فیلتر و امکان دسترسی آزاد به شبکه های اجتماعی در بستر اینترنت داده است، عملی کند یا خیر؟

اینترنت پدیده‌ای است که عمر زیادی ندارد اما ریشه‌ای در زندگی‌های افراد در سرتاسر جهان دوانده که حذف کردن آن شدنی نخواهد بود. در گذشته‌ای دور عموم مردم برای رسیدگی به امور خود وقت و انرژی زیادی صرف می‌کردند. گم می‌شدند و پیدا نمی‌کردند. حالا اما اینترنت به‌کلی شکل زندگی افراد را متحول کرده است. تحولی که پرداختن به آن نیاز به کاوش ندارد. کافی‌ است زندگی روزمره خود را بدون اینترنت تصور کنید تا ببینید بعضی از امور چقدر سخت خواهند شد. در واقع اینترنت حالا در زیرساخت بسیاری از نهادهای اداری مورد استفاده قرار گرفته است، در آموزش و حوزه‌های درمانی بسیار به کار می‌آید و از طرف دیگر حالا افراد یک نوع دیگر یا مجازی از زندگی را به‌ واسطه اینترنت در شبکه‌های اجتماعی تجربه می‌کنند.

در کشور ما اما از سال‌ها قبل رویکردی یا سیاستی متفاوت در مواجهه با پدیده اینترنت اتخاذ شد. به مرور زمان به لیست سایت‌ها و پلتفرم‌های فیلترشده افزوده شد و حالا برخی از محبوب‌ترین سکوهای ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی جهانی یا حتی پراستفاده در ایران فیلتر شده‌اند. اعمال فیلترینگ گاهی ناگهانی و گاهی حساس به نظر می‌رسیده. امروز می‌توان گفت تمام پلتفرم‌های مربوط به حوزه گیمینگ فیلتر شده‌اند.

نظرات پزشکیان چه بود؟

آمار غیررسمی نشان می‌دهد بیش از نیمی از کاربران اینترنت در ایران از فیلترشکن استفاده می‌کنند. روند فیلترنیگ به طور کلی برای عموم غیرشفاف و غیرتخصصی به نظر رسیده است. غیرتخصصی بودن تصمیمات مربوط به اعمال فیلترینگ بر سکوها یا پلتفرم‌های متخلف گاهی باعث آسیب دیدن کسب‌وکارها و مشاغلی شده که در فضای مجازی برپا شده و از این بستر برای درآمدزایی استفاده می‌کردند. از این رو مساله اینترنت به موضوعات مختلفی پیوند می‌خورد. بعد از اتفاقات نیمه دوم ۱۴۰۱ برخوردی بیش از پیش امنیتی با مساله‌ اینترنت شد؛ به عنوان مثال اعمال فیلترینگ به صورت برگشت‌ناپذیر بر سکوها و پلتفرم‌های محبوب و پراستفاده مانند اینستاگرام بنا بر شرایط خاص زمان، باعث شد عده بیشتری مجبور به استفاده از فیلترشکن شوند.

مسعود پزشکیان در مناظره‌ای با موضوعیت حکمرانی فضای مجازی مخالفت خود را با مساله فیلترینگ اعلام کرد. او اظهار کرد فلیترینگ ابزاری‌ است که در تمام جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد و این مخالفت بدین معنا نیست که در مواقع لزوم از این ابزار استفاده نکند، اما در شرایط کنونی که فیلترینگ ضرورتی ندارد قاطعانه جلوی آن خواهد ایستاد. مسعود پزشکیان حتی در مناظره اخیر خود که مربوط به دور دوم انتخابات می‌شد اشاره‌ای کوتاه به مافیای فیلترشکن داشت، اما پای خود را در این موضوع پیشتر نگذاشت و به همین اشاره کوتاه قناعت کرد.

راستی‌آزمایی وعده‌های اینترنتی

رئیس‌جمهور به عنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی شناخته می‌شود. به غیر از رئیس قوه مجریه، رؤسای قوه مقننه و قوه قضائیه هم در این شورا حضور دارند. اما به راستی نقش دولت را نمی‌توان چنان توصیف کرد که به‌تنهایی توان تصمیم‌گیری داشته باشد. در شورای عالی فضای مجازی علاوه بر اعضای حقوقی، اعضای حقیقی هم عضویت دارند و داشتن قطعیت در این شورا از پیش تعیین‌شده نیست. از طرف دیگر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه هم مسئول نظارت و پالایش بر فضای مجازی‌ است. در این کارگروه کرسی‌هایی متعلق به دولت است. بدین شکل باز هم دولت به‌تنهایی توان تصمیم‌گیری ندارد. در این کارگروه دادستان کل کشور و فرمانده کل نیروی انتظامی به همراه رئیس سازمان صداوسیما حضور دارند.

حال باید دید دولت مسعود پزشکیان و خود شخص او چگونه در ادامه کار در برابر این موضوعات عمل خواهند کرد. آیا برداشتن محدودیت‌ها به معنی مقابله با مافیای فیلترشکن نخواهد بود؟ آیا در این تقابل می‌توان با یک اشاره کوتاه از کنار این مافیا عبور کرد و بازار کار آنان را کساد کرد؟ بنابراین وعده‌ها چگونه محقق خواهند شد؟ این سوالاتی‌ است که باید دائم پرسیده شود تا به فراموشی سپرده نشوند. مطالبه‌گری امری‌ است که از دل جامعه و مردم بیرون می‌آید و در نتیجه با این مطالبه‌گری‌هاست که در نهایت خواست مردم محقق می‌شود؛ اما باید در نظر داشت موضوع فیلترینگ و محدودیت‌های فضای مجازی چنان در زندگی‌مان ریشه دوانده که گاهی فکر دسترسی آزاد به اینترنت آرزویی دست‌نیافتنی تلقی می‌شود.

مسیر پیش روی دولت چهاردهم

احمد بیگدلی، نماینده مجلس شورای اسلامی درخصوص فیلترینگ گفت: من در مورد فیلترینگ با وضعیت موجود مخالف هستم؛ زیرا من به عنوان یک شهروند، قراردادی برای اینترنت با شرکت‌ها یا حتی مخابرات با امکانات و قیمت مشخص می‌بندم اما فیلترینگ باعث می‌شود، مجبور به خرید فیلترشکن بشوم و هزینه‌ام بالاتر برود. همچنین حجم اینترنتم زودتر تمام می‌شود و از این طرف هم هزینه بیشتری باید پرداخت کنم. با این وضعیت مخالفم ولی با ولنگاری و آزادی بیش از حد فضای مجازی هم موافق نیستم. وی در ادامه توضیح داد: همان زمانی که اپلیکیشن‌های فضای مجازی آمد باید به درستی مدیریت می‌‎کردیم و نیازهای جامعه را متوجه می‌شدیم. مثلاً کنار برنامه‌های خارجی، برنامه‌های داخلی نیز ایجاد می‌کردیم یا مسائلی که در سطح جامعه وجود دارد را رفع ابهام می‌کردیم.

بیگدلی با بیان اینکه نمی‌شود هر کسی در فضای مجازی هر کاری بخواهد بکند، گفت: من به عنوان یک پزشک از یوتیوب به عنوان مرجع اطلاعات استفاده می‌کنم و خیلی مطالب را یاد می‌گیرم. ولی وقتی فیلتر است، هزینه‌ام بالاتر می‌رود. همچنین خودم هم نمی‌توانم علمی که بلد هستم را اطلاع‌رسانی کنم. این شرایط باعث شده یوتیوبی که بالای ۷۰ درصد می‌توان از آن استفاده علمی کرد، از مردم گرفته شود. این نماینده مجلس در ادامه اشاره کرد: باید مسائل پیرامون این اپلیکیشن‌ها را مدیریت کنیم. برای این موضوع هم باید فرهنگ‌سازی کنیم و این فرهنگ‌سازی هم باید از دانش‌آموزان شروع شود. سیستم آموزشی ما در جایگاه اصلی خودشان نیست؛ این مراکز باید به نوجوانان و جوانان آموزش دهند که تا سن ۱۸ سالگی چه مواردی خط قرمزهای زندگی آن‌ها است. متاسفانه خیلی موضوعات دم دستی را فقط آموزش می‌دهند. تا زمانی که سیستم آموزشی درست نشود، نگران آینده آن‌ها خواهیم بود.

محمد بروغنی

خبرنگار