مشکل تجارت الکترونیک در چاپارخانهها
رشد سرسامآور تکنولوژی، به خصوص تکنولوژیهایی که بر بستر اینترنت توسعهیافتهاند، تغییرات بسیار عجیب و در مواردی باورنکردنی در زندگی روزمره مردم ایجاد کرده است. تغییراتی که نهتنها در دهههای گذشته در فیلمهای تخیلی نیز اثری از آن نبود، بلکه برای بسیاری از متفکرین و متخصصان این حوزه نیز از نظر نوع تغییرات و شدت […]
رشد سرسامآور تکنولوژی، به خصوص تکنولوژیهایی که بر بستر اینترنت توسعهیافتهاند، تغییرات بسیار عجیب و در مواردی باورنکردنی در زندگی روزمره مردم ایجاد کرده است. تغییراتی که نهتنها در دهههای گذشته در فیلمهای تخیلی نیز اثری از آن نبود، بلکه برای بسیاری از متفکرین و متخصصان این حوزه نیز از نظر نوع تغییرات و شدت آن پیشبینیناپذیر بود. این تغییرات آنچنان عمیق و بنیادی است که بهسادگی نمیتوان یک روند مشخص برای آن تعیین کرد. شاید دقیقترین عبارت دراینخصوص همان عبارت استفاده شده تحت نام انقلاب صنعتی چهارم و پیشبینی برای انقلاب پنجم صنعتی باشد.
یکی از تأثیرات جدی تغییر در تکنولوژی، تغییر در اصول پایهای اقتصاد و تجارت بوده است. در برخی از موارد، این تغییرات در حدی است که مفاهیم بنیادین علم اقتصاد و تجارت را نیز دچار تحول کرده است. از جمله مفاهیم پول و تبادل و ارتباط با مشتری که دچار تغییرات جدی در اصول و فرایندهای مرتبط شده اند.
امروزه مفهوم خریدکردن از معنای سنتی آن به مراجعه به سایت و سفارش و انتقال پول از طریق سیستمهای ارتباط اینترنتی تغییر معنا یافته است. این تغییر با بروز همهگیری بیماری کرونا تشدید شده و اگرچه این بیماری تبعات بسیار بد و ناگواری را در سطح جامعه به وجود آورده که در بسیاری از موارد جبرانناپذیر است ولی تغییرات آن در موضوعات تجارت و تبدیل تجارت سنتی به تجارت الکترونیک و توسعه مفاهیم و کاربردهای آن امری انکارناپذیر است.
بدیهی است تغییر در روند تجارت از سیستمهای سنتی به سیستمهای نوین و مبتنی بر تجارت الکترونیک نیاز به تغییر در زیر ساختهایی دارد که بتواند پشتیبان روشهای جدید باشد.
در نگاه اول به فرایند تجارت الکترونیک، به نظر میرسد که بایستی موانع توسعهای آن را در بستر الکترونیک و اینترنت و فضاهای مجازی جستجو کرد. در کشور ما هم این موضوع با طرح مطالبی از جنس مشکل در سرعت اینترنت، محدودیت و فیلترینگ در مراجعه به سایتها و پهنای باند و سایر موارد اینچنینی دنبال شده است.
اما برای اینکه مطلب شفافتر شود بهتر است کل فرایندی که از خرید یک کالا در بستر الکترونیک تا مصرف وجود دارد و فرایندهای جنبی آن را مورد بررسی قرار دهیم تا بتوانیم موانع موجود در راه توسعه تجارت الکترونیک را شناسایی کرده و راهکارهای لازم برای رفع و توسعه آن را پیدا کنیم.
در یک فرایند خرید ساده در فضای مجازی شاید در ابتدا مهمترین مساله، آگاهی فرد خریدار کالا و یا سفارشدهنده از نحوه انجام این فرایندها باشد. نحوه کار با کامپیوتر و اینترنت و سایر موضوعات اینچنینی که به نظر دانش عام است، هنوز برای بسیاری از مردم ناشناخته است.
دسترسی به امکانات سختافزاری و یا نرمافزاری مانند کامپیوتر و یا گوشیهای هوشمند نیز گام بعدی دراینخصوص است. این موضوع نیز باتوجهبه تحریمهای اقتصادی و بینالمللی بسیار شدید موجود و محدودیت در دسترسی به منابع ارزی نیز یکی از مشکلات مهم در جهت گسترش تجارت الکترونیک در ایران به شمار میرود. البته این مشکل با این شرایط شاید فقط محدود به ایران باشد ولی نباید فراموش کرد که موبایلهای هوشمند و به خصوص انواع پیشرفته آن جزء کالاهای گران قیمت در سطح جهان محسوب میشوند و دسترسی اقشار کمدرآمد در هیچ کشوری به این نوع تجهیزات بهسادگی امکانپذیر نیست.
موضوع قابلتأمل بعدی، وجود نرمافزارها و یا در اصطلاح پلتفرمهایی است که امکان ارائه یا فروش کالا در سیستم الکترونیکی را فراهم کند. در کنار اینگونه نرمافزارها باید به مشکلات موجود در نرمافزارهای بانکی که امکان تبادلات مالی را فراهم میآورند و نیز اتصال این نوع نرمافزارها به یکدیگر و سایر مشکلات نرمافزار و نکات امنیتی را اضافه کرد.
وجود زیرساختهای سختافزاری نیز که بتواند حجم بالا و افزایشی دادهها را در خود جایداده و امکان ارتباط و تبادل دادهها را بهصورت برخط فراهم کند یکی از مشکلات مرتبط با تجارت الکترونیک به خصوص در کشور ایران باتوجهبه همان محدودیتهایی است که در زمینه تحریمهای اقتصادی نام برده شد.
عدم فرهنگسازی و اعتماد به سایتها و مراکز ارائهکننده کالاها و خدمات بر بستر اینترنت نیز یکی دیگر از مشکلاتی بود که باتوجهبه گسترده شدن حوزه تجارت الکترونیک هم از نظر نوع کالاها و هم از نظر حجم تبادل و نیز تعداد کاربران، از موانع تجارت الکترونیک به شمار میرفت.
موضوع عدم امکان تجربه نزدیک کالا و یا خدمت در هنگام خرید به خصوص در مواردی که تجربه خرید و انتخاب وابسته به وضعیتی است که در هنگام خرید حضوری محسوس است، مانند بوی یک عطر و یا لطافت پارچه لباس و یا سنگینی و سبکی یا اندازه بودن انواع پوشاک و مزه غذا و موارد مشابه آن، یکی دیگر از موانع در تجارت الکترونیک است و خرید کالاها و یا دریافت خدماتی از این جنس در سیستم اینترنتی همیشه برای مشتریان یک چالش بسیار جدی بوده است.
در اکثر این موارد مشکلات به نحوی حل شده یا با راهکارهای جایگزین و تکنولوژی موجود، راهی برای برخورد با این چالشها و موانع ایجاد شده است.
از جمله این موارد میتوان به توسعه سیستمهای نرمافزاری و یا سختافزاری و نیز توسعه سیستمهای امنیت اطلاعات و یا موضوعاتی مانند نماد الکترونیک اشاره نمود که باهدف ایجاد اعتماد به سایتها و فرایندهای خرید ارائه میشود.
حتی در خصوص مواردی که نیاز به ارتباط فیزیکی با کالا وجود دارد تا حس لازم ایجاد شده و بر اساس آن خرید صورت گیرد، از راهکار تجربه مشتری استفاده شده است. اگرچه این راهکار نمیتواند بهصورت کامل جایگزین حس مستقیم باشد ولی استفاده از تجربیات مشتریان کالا و مصرفکنندگان میتواند تا حدودی این چالش را پاسخ دهد. مانند مراجعه به نظرات استفادهکنندگان از یک هتل و یا خریداران یک عطر و یا کسانی که غذای رستورانی را مصرف کرده باشند. ظهور کسانی که غذاهای مختلف را خورده و در مورد مزه آن نظر میدهند و یا کسانی که به هتلها مراجعه میکنند و اطلاعاتی از وضعیت اقامتی آن منتشر میکنند، نیز بهنوعی در پاسخ به این نیاز بوده است.
با حل و یا کنترل این موضوعات و تعدیل موانع موجود که تا کنون مطرح شد، یک مانع بزرگ پدیدار شده است که عملاً در شرایط حاضر بهعنوان مانع اصلی در توسعه تجارت الکترونیک به خصوص در سطح خردهفروشی، محسوب میشود. این مانع که با رفع مشکلات قبلی نمود پیدا کرده است، مشکل ارسال بهموقع کالا بر اساس نیاز مشتری و یا مصرفکننده است. شاید تأمین کالاها و یا نیازهای برنامهریزیشده و بلندمدت برای مشتریان یک چالش مهم نباشد ولی عمده نیازهای افراد و به خصوص خرید کالاهایی با مصرف روزمره که به طور معمول در خردهفروشیها قابل تأمین است، عملاً بدون برنامهریزی انجام میشود. علت آن هم دسترسی سریع و بدون مشکل و تقریباً در هر زمان به این نوع کالاها است. از سوی دیگر نمیشود انتظار داشت که افراد و یا خانوارها برای تهیه کلیه مایحتاج خود برنامهریزی دقیق و بلندمدت و جزئی داشته باشند.
نیازهای ضروری که بر اثر یک اتفاق برنامهریزی نشده مانند یک خرابی غیرقابلپیشبینی به وجود میآید نیز جای خود را دارد. در این موارد زمان دریافت کالا و یا خدمت از اهمیت بسیاری برخوردار است. حتی در مواردی کیفیت کالا و یا خدمت در درجه بعدی قرار گرفته و سرعت دسترسی نسبت به کیفیت در درجه بالاتری قرار میگیرد. در مواردی مشتریان حاضر به پرداخت بیشتر بابت سرعت دسترسی بیشتر نیز هستند.
بهعنوان مثال، اگر خودروی شما در وسط جادهای خراب شده باشد دیگر دسترسی به اینترنت و سفارش دهی برای قطعهای خاص و واریز پول برای دریافت آن قطعه و موارد مشابه، مشکل اساسی شما نخواهد بود، بلکه مشکل اساسی این است که قطعه موردنظر شما، چه زمانی به دست شما میرسد. حتی این موضوع میتواند به خرید یک بطری شیر که در لیست خریدهای هفتگی فراموش شده است نیز تسری داد. یک مراجعه چند دقیقهای به لبنیاتی محل و خرید آن میتواند مشکل شما را حل کند. در این شرایط بهسادگی امکان سفارشگذاری و خرید از انواع فروشگاههای اینترنتی وجود دارد، ولی کالای سفارشی شما چه زمانی به دست شما خواهد رسید؟
این مشکل باعث شده است که فرایند خرید و آنچه که ارزش واقعی در خرید برای مشتری وجود دارد مورد بازنگری قرار گیرد. آیا فرایند خریدکردن به خصوص از نوع اینترنتی آن بهخودیخود یک فرایند ارزشآفرین برای مشتری است؟ فراموش نکنید که تجربه خریدکردن از یک پاساژ بزرگ با تعداد بسیاری از فروشگاههای متنوع که امکانات بسیاری را همچون فضاهای تفریحی و یا استراحت را برای شما در کنار خرید فراهم میآورند، در سیستم خرید اینترنتی وجود ندارد.
در بسیاری از موارد خریدکردن یک فرایند لحظهای و حسی است نه منطقی. اصول اقتصادی که یک فرایند خرید را شکل میدهد در اکثر موارد مبتنی بر اصول اقتصاد رفتاری است که در موارد بسیاری با اصول و منطق تئوریهای اقتصادی کلاسیک فاصله بسیاری دارد. بررسی اصول اقتصاد رفتاری نیاز به مطالعه گستردهای دارد ولی اشاره به این تجربه که در موارد بسیاری اگر کالای موردنظر در لحظه احساس نیاز و خرید تأمین نشود، در آینده نهتنها خرید صورت نمیگیرد بلکه حتی ممکن است این فاصله زمانی بین خرید و دسترسی به کالا، در خریدهای مشابه و حتی کل فرایند خرید توسط مشتری و رفتارهای متعاقب آن نیز تأثیرگذار بوده و یک مشتری واقعی را به فردی گریزان از خرید تبدیل کند.
برای اینکه این موضوع کمی ملموستر باشد، میتوان به خرید یک لیوان بستنی اشاره کرد. در گذر از یک خیابان، رنگ براق چراغ یک بستنیفروشی شما را جذب کرده و با نگاهی به ویترین بر زرقوبرق یک بستی خنک و خوشمزه سفارش میدهید و در زمان خوردن آن ویترین فروشگاهی دیگر را که در کنار بستنیفروشی قرار دارد را هم نگاه میکنید و جذب آن شده و خرید دیگری را هم انجام میدهید. حالا اگر خرید بستنی توسط شما از طریق اینترنت انجام شود و علیرغم سرعت بسیار بالا و لحظهای خرید، دسترسی به بستنی حتی به یک ساعت بعد موکول شود، عکسالعمل شما چه خواهد بود؟ آیا خریدی صورت خواهد گرفت؟
با یک مراجعه موردی به بهترین و معروفترین و پرمراجعهترین سایتهای فروش کالاها، این نقیصه بهصورت بارز قابلمشاهده است. خرید کالا در لحظه امکانپذیر است اما حمل کالا با زمانهای بسیار طولانی در حد چند روز صورت میگیرد. در تجربه شخصی خرید هم در مواردی که البته هم بسیار کم نیست، با تغییر و تطویل زمانی تحویل، بیشتر از زمان ابتدایی ثبت شده، مواجه میشویم.
بنا بر اخبار منتشر شده تعداد بستههای پستی در طی زمان محدودیتهای بیماری کرونا با افزایشهای بیش از ۸۰ درصدی مواجه شده است[۱]. این تغییر همان تغییری است که شاید بهعنوان یک تغییر بنیادین در شرکت پست بتوان از آن نام برد. شرکت پست بهصورت سنتی مسئولیت جابهجایی نامهها و مکاتبات را تا کنون بر عهده داشته است ولی تغییرات به وجود آمده و جایگزینی سیستمهای الکترونیک انتقال اطلاعات بهویژه انواع مکاتبات، باعث گردیده که عمده حملونقلهای انجام شده توسط پست از نامه به بسته پستی و احتمالاً حجیمتر و با وزن بیشتر تغییر نکند. این تغییر در سیستمهای پستی باعث گردیده که تغییرات عمدهای در سیستمهای مختلف جداسازی و حملونقل به وجود آید. [۲]
البته این موضوع یک مشکل محدود به ایران نیست. محدودیت در سیستمهای حملونقل کالاهای خریداری شده در بستر اینترنت موضوعی است که بسیاری از سایتهای ارائهکننده کالا با آن مواجه بوده و بهنوعی کل اکوسیستم تجارت الکترونیک را تحتالشعاع خود قرار داده است.
بهعنوانمثال شرکت آمازون که یکی از بزرگترین فروشگاههای اینترنتی است و کالاهای خریداری شده را در سطح جهانی توزیع میکند، موضوع حملونقل را بهعنوان یک مشکل اصلی و نیازمند نوآوری دانسته و باوجوداینکه دارای صدها شرکت تحویل و هزاران خودرو در انواع مختلف بوده و سیستمهای حملونقل دریایی و هوایی مختص به خود را دارد، بازهم به دنبال راههای بهتر و بدیعتر در نظام حملونقل و توزیع خود هست. بهعنوان مثال میتوان به سیستمهای خودران و پهپادهای حمل کالا دراینخصوص اشاره کرد. [۳] بهکارگیری سیستمهای حملونقل جدید مانند پهپادهای ویژه حمل مرسولات پستی در ایران بهصورت آزمایشی به کار گرفته شد که البته برای استفاده از این نوآوری بهعنوان بخشی از راهکارهای معمول جابهجایی کالا، زمان زیادی لازم است. برخی از سایتهای فروش کالا نیز در تلاش هستند که با ارائه سیستمهایی با عناوین مختلفی مانند «جت» به فرایند تحویل خود سرعت ببخشند. بهکارگیری تکنولوژیهایی مانند پرینتر سهبعدی و ساخت یک کالا از راه دور و بهمحض خرید، اگرچه کاربرد بسیار محدودی دارد ولی در مواردی توانسته این مشکل را حل کند.
نهایتاً به نظر میرسد با وجود توسعه بسیار جدی و شتابان در تجارت الکترونیک و بهویژه در سیستمهای خرید کالاهای خرد و با استفاده روزمره بر بستر اینترنت، چالش اصلی همان موضوعی است که در عهد باستان نیز وجود داشته است. شاید نوشتن یک نامه در عهد قدیم نیاز به مراجعه به فردی باسواد و صرف وقتی چندساعته داشت ولی مشکل اصلی زمان لازم برای ارسال و دریافت پاسخ بود. بازهم بایستی به سراغ همان چاپارخانههای قدیمی رفته و بازهم توسعه تجارت الکترونیک را حداقل در سطح کالایی و خردهفروشی از چاپارخانهها انتظار داشت. آیا بازهم ایرانیان بهعنوان مخترعان سیستم حملونقل سریع مراسلات و ایجادکننده چاپارخانهها، میتوانند اسبهای تیزرو خود را در علم و تکنولوژی به کار گرفته و راهی برای این مانع عمده پیشرفت در این حوزه را از دل تاریخ بیرون بکشند و به کار ببندند.
درصورتیکه روشهای نوین نتواند راهی برای حملونقل کالاهای خریداری شده پیدا کند، مطمئناً در آینده نزدیک رشد انفجاری خرید از طریق سایتهای اینترنتی با مشکلات عمدهای مواجه شده و شاید دور از ذهن نباشد که در آینده نهتنها شاید شاهد رشد نباشیم بلکه بازگشت به عقب نیز اتفاق افتاده و بازهم خریدها به همان سیستمهای سنتی و مراجعه حضوری فروکش کنند.
[۱] https://www.iribnews.ir/00DOYb – سایت خبری صدا و سیما – ۲۳ مرداد ۱۴۰۰
[۲] https://www.isna.ir/news/1400022517553/ – سایت خبری ایسنا – ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۰
[۳] https://www.digikala.com/mag/ابزارهای-آمازون-تحویل-کالا/ – Business Insider سایت خبری دیجی کالا – ۱۸ مرداد ۱۳۹۸ منبع اصلی
معاون دفتر برنامه ریزی، پایش و مطالعات راهبردی مرکز توسعه تجارت الکترونیکی
نظرات و تجربیات شما لغو پاسخ
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.