جلوگیری از تبخیر آب مخازن سدهای کشور

کشور پهناور ایران سرزمین کم بارش و تقریبا کم آبی است و با توجه به پیامدهای تغییرات اقلیمی و وجود خشک‌سالی باید برای رفع کم‌آبی در کشور از هر روشی نسبت به حفظ و هدر رفت ذخائیر آبی موجود چاره اندیشی نمود. برای مقابله با این مشکل در سال های گذشته احداث سدهای خاکی و بتنی بزرگ انجام شد. اما مشکل تبخیر سطحی از دریاچه سدها نیز به عنوان یکی از مهم ترین عوامل هدر رفت آب در کشور وجود دارد. از جمله عوامل موثر در تبخیر شدید آب تابش مستقیم نور آفتاب به سطح دریاچه سدها می باشد که در حال حاضر با عنایت به وجود سدهای مخزنی بزرگ کشور که بیشترین آن در خطه خوزستان می باشند، با وجود آفتاب گیر بودن و دمای بالای منطقه گرمای زیادی به سطح دریاچه نفوذ می کند، بطوریکه این پدیده گاهی می‌تواند بیش از ۴۰ درصد از حجم آب ذخیره شده در یک سد را کاهش دهد در صورتیکه این حجم از آب تبخیر شده در سدهایی که از نیروگاه برق آبی برخوردار هستند می توانند تولید انرژی پاک داشته باشند ولی با این حجم از تبخیر در فصل گرم سال که بیشترین نیاز مصرف برق در کشور وجود دارد از تولید برق موثر برخوردار نخواهند بود. به همین دلیل محققان همواره به دنبال روش‌هایی برای مبارزه و جلوگیری با این پدیده هستند. تبخیر عاملی است که امروزه به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه­های تشدید خشکسالی در کشورهای جهان، به ویژه در مناطقی که خشک هستند یاد میشود.

از جمله راهکارهای پیشنهادی برای کاهش تبخیر از سطح دریاچه سدها و استخرهای ذخیره سازی آب می توان به ذخیره آب در مخازن سر پوشیده، توسعه مخازن زیرزمینی آب و استفاده از فناوری “هگزکاور” به عنوان جدیدترین فناوری روز دنیا در جلوگیری از تبخیر آب دریاچه سدها اشاره نمود، که نه تنها توانایی حفظ مقدار قابل توجهی از تبخیر آب حجم مخزن را دارد بلکه به عنوان مهمترین مزیت زیست محیطی برای جلوگیری از تولید گاز‌های گلخانه‌ای نقش بسازیی ایفا می کند. در حال حاضر مدرن‌ترین فناوری‌ها در زمینه جلوگیری از تبخیر آب سدها در کشورهای کانادا، آمریکا، استرالیا، آفریقای جنوبی و امارات به کار گرفته می‌شوند. راهکارها و روش‌های متنوعی در این کشورها برای جلوگیری از تبخیر سطحی مورد استفاده قرار می‌گیرد که در زیر به متداول‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.

یکی از اختراعات انجام شده در آمریکا پوشش سطحی بصورت شبکه‌ای با امکان جابجایی و تولید انرژی به منظور جلوگیری از تبخیر آب سدها، فناوری جدیدی بنام “هگزکاور” که توسط دانشگاه آریزونا طراحی شده است. این فناوری چند منظوره است به طوریکه علاوه بر جلوگیری از تبخیر سطحی می‌تواند با استفاده از نور خورشید انرژی تولید کند. مزیت این فناوری نسبت به صفحات خورشیدی هزینه پیاده‌سازی کمتر و امکان پوشش مساحت‌های بیشتر است.

از مهمترین قابلیت های منحصر به فرد این فناوری، می توان قابلیت جابجایی آن در زمان آبگیری، بارش و افتادن سایه ابرها بر روی آب سد نام برد که با استفاده از جی پی اس می‌توان مکان آن را تغییر داد و به سمت نور مستقیم خورشید هدایت نمود.

کیانوش رضا پور

کارشناس آب و تاسیسات آبی